|
|
W drodze powrotnej do domu odwiedziliśmy skansen w miejscowości Zuberec. Muzeum Orawskiej Doliny znajduje się na skraju miejscowości, a dojazd jest dobrze oznakowany. Samochód można zostawić tylko na płatnym 30 SK parkingu. Bilet do muzeum wydawany w formie kartki pocztowej kosztuje 60SK, a opłata za fotografowanie 10SK. Zwiedzający dostaje wydrukowany opis zabudowań skansenu, który cytuję poniżej. Opis dostępny jest w kilku językach, ale niestety wersja polska nie jest zbyt dobrze przetłumaczona. Część tekstu trochę pozmieniałem, ale większość przepisałem bez zmian. Muzeum Orawskiej Doliny przypomina kompletną wioskę po której można chodzić i zaglądać do każdego gospodarstwa, zabudowania czy chaty. Niezliczone detale nadają temu miejscu wyjątkowy charakter i klimat nie tyle skansenu, co zamieszkanej miejscowości. Zabudowania są doskonale wkomponowane w ciekawe ukształtowanie terenu, a górski potok oraz zwierzęta hodowlane zamieszkujące teren muzeum ożywiają ten skansen. W muzeum znajdują się obiekty przemieszczone z całego rejonu Orawy. Kamień węgielny muzeum wmurowano 24.09.1967. Cały areał zajmuje powierzchnię 20ha i jest podzielony na kilka części: A.
Rynek Dolnoorawski - nr 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. B. Ulica Zamagurska - nr 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20. C. Osiedla górskie - nr 21, 22, 23, 24, 25. D. Cmentarz, kościół - nr 26, 27. E. Młynisko - nr 28, 29. Przez dolinę płynie górski Zimny Potok, z którego zrekonstruowano napęd wodny, który będzie napędzać urządzenia techniczne, takie jak młyn, tartak i urządzenie do ubijania sukna. Wcześniej w tym miejscu nie było żadnego domu, Wszystkie domy odkupiono od ich pierwotnych właścicieli, rozebrano, przewieziono tutaj i znów złożono. Niektóre domy wybudowano jako kopie oryginalnych budowli. A. Rynek Dolnoorawski Dominującymi obiektami są dwór ziemiański z Vysneho Kubina i rzemieślniczy dom z Velicnej. Venicna była głównym miastem Orawskiej Żupy (jednostka administracyjna) do 1683 r. i centrum handlowym. Domy na Dolnej Orawie tynkowali gliną i potem bielili. 2. Zaskalie - dzwonnica (1860) Barokową dzwonnicę z 1860r. zbudowano z dwóch części. Część dolna jest murowana i tworzy jedno pomieszczenie w którym w przeszłości trzymano archiwum gminy, miary gminne, drewniane wiadra okute metalowymi obręczami, które stosowano jako miarę, półmiarę na zboża i ziemniaki. W górnej drewnianej nadbudowie znajduje się dzwon przywieziony z Kraiovian. Dach dzwonnicy jest namiotowy i jego konstrukcja przechodzi do cebulastej. Na wierzchołku jest przymocowany metalowy kogut jako symbol ochrony przed pożarem. 3. Vysny Kubin - dwór ziemiański Mesków Dom ten wybudowano jako dwie kompleksowe jednostki mieszkalne. Starszą, tylną część domu wybudowano w 1752r. i wg wspomnień starszych obywateli miejscowych tutaj znajdowała się szkoła łacińska, którą kierował jeden ze współwłaścicieli domu - Absolon Mesko. W szkole tej uczył się łaciny wielki poeta słowacki P.O. Hviezdoslav, rodak z Vysneho Kubina, Przednią część mieszkalną wybudowano w pierwszej połowie XIX wieku i jest umeblowana oryginalnymi meblami ziemiańskimi. We wiacie obok tylnej części mieszkalnej znajduje się kareta słuząca do przewożenia osób. 4. Zazkov - chałupa chłopska (1790)
5. Magiel z Velicnej Magiel ten użytkowano w latach 1913 - 1956. Do obciążenia skrzyni magla potrzeba było 20 furmanek kamienia. Powierzchnia do maglowania jest z twardego drewna i z gładko oheblowanych desek. Między dolną i górną powierzchnię magla wchodzą wałki z nawiniętym płótnem. Magiel uruchamia się za pośrednictwem łańcuchów, które nakręcają się na oś obracaną drewnianymi kołami zębatymi. Oś ta była obracana zaprzęgniętym koniem, który poruszał się w kółko i farbiarz przerzucał dźwignią koła zębate z których jedno obracało magiel w jednym kierunku, a drugie przywracało go do pozycji wyjściowej. Obok magla jest przybudowana stajnia dla konia. 6. Velicna - dom rzemieślniczy z półpiętrową komorą Obiekt zrębowy przedstawia formę historyczną, którą budowano w XVI - XVIII wieku w małych miasteczkach wiejskich. Życie rodzinne było koncentrowane w pokoju przednim, gdzie robiono wszelkie prace domowe, a także służył jako sypialnia. W pokoju znajduje się karton drukowany, który był ulubionym i stosunkowo tanim materiałem na kobiecy strój ludowy i pościel. W kuchni są ułożone naczynia gliniane - dwojaki, w których kobiety nosiły posiłek na pole, Na posiłek składały się własne wyroby rolnicze - ziemniaki, kapusta, warzywa, zboża i tylko rzadko potrawy mięsne i to tylko w dni świąteczne. Komorę urządzono jako warsztat do obróbki skór. Skóry obrabiał kuśnierz i potem szył kożuchy według zamówień klientów. Tutaj znajduje się część narzędzi mistrza szewskiego Ondreja Bohacika. 7. Bziny - dom dzierżawcy Dzierżawca - sługa, który pracował u swego pana za wynajęcie kawałka ziemi. Właściciel domu żył z pracy sezonowej. Wielką przestrzeń w pokoju zajmuje kopulasty piec, który wygrzewa kuchnię. Przy wejściu do domu po prawej stronie jest przybudowana mała obora z chlewikiem. Siano było ułożone na poddaszu obory. Mieszkanie w takich właśnie domach świadczy o niskiej stopie życiowej proletariuszy, którzy na Dolnej Orawie w XIX i na początku XX wieku mieszkali w dużej liczbie. 8. Parnica - Zahrabovo - spichlerz (1780) Wybudowano zdala od części mieszkaniowej wsi po to, żeby w wypadku pożaru były zapewnione artykuły spożywcze dla rodziny, W spichlerzu składowano narzędzia robocze albo ubrania, które wieszano na żerdziach. 9. Srnacie - spichlerz (1827) Wybudowany dla trzech gazdów. Na dole w piwnicach przechowywano ziemniaki, a na górze zboża luzem lub w drewnianych skrzyniach. B. Ulica Zamagurska Większość
orawskich wsi powstała podczas kolonizacji juhasa w XV - XVI wieku.
Orawska arystokracja wymierzyła pola dla każdej wsi, od strumienia po
grzebień. Większość orawskich wsi powstała w ten sposób, że ludzie
budowali drewniane domu wzdłuż potoku i tak tworzyły się ulice. Robili
tak aby w wypadku 10. Trstena - piec garncarski Rekonstrukcja starego zburzonego pieca z 1918r. Nazwa ludowa tego pieca to "palaren". Wypalali w nim znaną ceramikę trstenską, miski i dzbany koloru ceglastego z białą ozdobą. W piecu tym wypalano za jednym razem nawet 3600 naczyń glinianych. Podczas wypalania wielki otwór zasłaniano cegłami, a drewno wrzucano do małych otworów na obwodzie pieca. Wypalali 11 godzin bez przerwy, przy czym zużywali 4 m3 miękkiego drewna. Wypalanie odbywało się 4-6 razy w roki. Zawsze kilku garncarzy po kolei, żeby piec nie wystygł. Piec garncarski jest chroniony przed wpływem powietrza drewnianym budynkiem z gontowym dachem. 11. Cimhova - posiadłość rolnika średniego Obiekt posiada typowe cechy góralskiej architektury podhalańskiej. Dom zbudowano z grubych drzew rozciętych w pół. Szczeliny wypełniono mchem. Dom jest dwuizbowy. Dzieli się na pokój mieszkalny i kuchnię. W pokoju są wydrążone dwie jamy ziemniaczane z przykrywą. W pokoju tym znajduje się typowy strój góralski i tekstylia z północno-wschodniej części Orawy. Na drewnianym portalu drzwi wejściowych są małe drewniane kołki, które według zabobonów ludowych służyły do wypędzania złych duchów z domu. Przed domem jest studnia z kołowrotkiem z Suchej Góry. 12. Chałupa chłopska (1868) Dom był wybudowany z nie ociosanego drzewa. Właściciel domu pracował w lesie jako drwal, o czym świadczą narzędzia powieszone na ścianie w przedsionku. Pod schodami leży kamień młyński, który służył do mielenia zboża. Przestrzeń nad przedsionkiem jest otwarta na poddasze. Jedynym pomieszczeniem mieszkalnym jest czołowy pokój z dużym kamiennym piecem. Pod stołem znajduje się pogłębiana jama na ziemniaki przykryta deskami. Wszystkie naczynia i narzędzia potrzebne do przygotowania jedzenia były blisko ognia. Przy piecu stoi kołyska dla dziecka. W pokoju znajdują się obrazki malowane na szkle, w większości o tematyce religijnej. Komora służyła do przechowywania artykułów spożywczych i narzędzi. 13. Podbiel - posiadłość średniego rolnika Dom wybudowano w 1832 roku. Ostatni właściciel Frantisek Michalec był kilka razy w Ameryce. Po pierwszej wojnie światowej wykorzystał swoje doświadczenia w czasie przebudowy domu. W kuchni wybudował piec kuchenny i poprzez usunięcie poprzeczki powiększył przestrzeń kuchni o dawną sień. Wystrój kuchni jest oryginalny: stół z szufladami, otwarta półka na naczynia. W pokoju jest nowszy wystrój z dwuczęściowym kredensem i długą masywną kanapą. Na podłodze są dywaniki utkane ze szmatek. W komorze znajdują się podbieraki i kosze na ryby. Ryby łowiono w rzece Orawie i jej dopływach. 15. Stefanowo - dwór płótna Paliderów (1790) Obiekt jest rekonstrukcją domu farbiarzy i handlarzy płótna. Możemy tu zobaczyć charakterystyczne początki budowania pierwszych pańskich domów z twardego materiału. Dwory płótna gwarantowały oprócz korzystnych warunków mieszkaniowych także warunki do magazynowania. Na podwórku dominuje stajnia dla koni i pomieszczenia dla wozów z płótnem. Pod koniec XVIII i na początku XIX wieku produkcja płótna osiągnęła duże rozmiary. Roczna produkcja wynosiła prawie 3 miliony metrów, a płótno eksportowano na południe Węgier, do Ukrainy, Rumunii, Turcji, a czasami do Egiptu. Co roku po karnawale wyjeżdżała ze wsi kolumna wozów z płótnem, a przed Świętami Bożego Narodzenia wracała z innym towarem. 17. Vasilovo - posiadłość byłego sołtysa Posiadłość
ta jest prawie zupełną rekonstrukcją przeprowadzoną przez bezpośredniego
potomka vasilowskiego sołtysa. Na drzwiach wejściowych znajduje się
wyrzeźbiony napis TOMAS ROMAN i rok 1839, w którym wybudowane ten dom.
Chociaż gazda ten był bogaty, to jednak podłoga domu jest z udeptanej
gliny. W przednim pokoju przy oknie powieszono grzechotki, z którymi chłopcy
chodzili grzechotając po wsi podczas Świąt Wielkanocnych - zawsze
rankiem, w porze obiadowej i wieczorem zamiast dzwonienia na Anioł Pański
w kościele. Tylny pokój czasami używano jako klasę szkolną, ale w ostatnim czasie trzymano w tym pokoju artykuły spożywcze, a w piwnicy pod nim ziemniaki. Obiekt gospodarczy tworzy zamknięty czworobok. Można tam zobaczyć drewnianą beczkę do wywożenia gnojownicy, pług drewniany oraz drewniany podnośnik do podnoszenia wozu przy wymianie kół. W stodole jest "taliga" z jarzmem do odwożenia półżelaznego pługu na pole, do której zaprzęgano tylko bydło. Części gospodarcze tworzą stodoła, spichlerze, wiaty, chlewy i obory. 18. Hrusin - posiadłość majętnego rolnika (1923) Dom jest najmłodszym obiektem w muzeum. Zamkniętą posiadłość wybudowano w 1923 roku. Szczyt dachu z podwójnym załamaniem jest typowy dla hrustinskej architektury ludowej. W pokoju przednim oglądamy oryginalny wystrój z przenośną szopką rzeźbiarza ludowego Stefana Sivana z Babina. W kuchni znajduje się piec chlebowy połączony z piecem kuchennym, a nad łóżkiem wisi płócienna kołyska dla noworodka. W komorze stoi starszy kamienny piec chlebowy i owsiany wianek żniwny, który przynoszono dla gazdy po skończeniu robót żniwnych z pola do domu. W stodole znajduje się ręczna pompa strażacka do gaszenia pożarów, ręczna maszyna do czyszczenia zbóż nazywana "rajtar" i wielki wóz do przywożenia siana z pola do domu. Wozu z plecionym koszem używali do przywożenia kapusty, ziemniaków lub buraków z pola. Pod wiatą znajduje się wyrób kół wozowych i wyrób gontów (pokrycie dachu). Murowany spichlerz i oborę wybudowano w 1930 roku. 19. Habovka - kuźnia kowalska Z powodów bezpieczeństwa kuźnie budowano w pobliżu potoku. W kuźniach można zobaczyć oryginalne wyposażenie kuźni Karola Klimeka z Habovky. W pomieszczeniach pod dachem znajduje się miech kowalski, który poruszał się za pomocą rączki, która wisiała pod dachem na końcu łańcucha. Przed kuźnią, pod dachem były podkuwane konie. 20. Rabcice - dom sołtysa (1828) Był
częścią dużej posiadłości gospodarczej, która składała się z 5
obiektów. Dom jest podzielony na trzy części. Część przednią używano
jako biura sołtysa. W części środkowej znajdują się miary gminne,
wagi, a na ścianie wisi strój gminnego wartownika: W kuchni wykonywano wszelkie prace domowe i tutaj też przyjmowano obywateli wsi. W kuchni przy oknie zawieszone są dwudźwięczne dudy. Ten ludowy instrument muzyczny przodkowie Słowaków przynieśli najpierw z sąsiedniej Polski, ale później sami nauczyli się go wyrabiać. Przed domem stoi studnia z żurawiem z Podbiela. Jej kamienną nieckę wyciosali z jednego kawałka piaskowca mistrzowie Bielopotoccy. Naprzeciwko pod drzewem leży kamień węgielny muzeum. C. Osiedla górskie Wsie tej części Orawy są najmłodsze, powstały w XVII i na początku XVIII wieku. Zakładali je ludzie, którym już nie wystarczały pola podzielone na małe kawałki. Były tutaj najtrudniejsze warunki życiowe. Musieli wrąbać las, żeby uzyskać kawałek ziemi, drążyć głębokie studnie, a to wszystko w surowym klimacie (długie mroźne zimy, krótkie lato). Domy przedstawiają typową zabudowę górską. Wokół każdego domu było pole, które należało do właściciela domu. A więc kolejni osadnicy musieli budować swoje domy z dala od swojego sąsiada. 21. Orawskie Vesele - drwalsko-pasterska posiadłość Reprezentuje niski poziom socjalny architektury bieszczadzkiej. Składa się z dwóch mieszkalnych i czterech pomieszczeń gospodarczych pod jednym dachem. Sień którą wchodzi się do domu jest również komorą, gdzie znajduje się drewniana skrzynia na zboża "stok", żarno do mielenia, skrzynia na mąkę "mucnica", moździerz z kamiennym tłuczkiem do krup. W czarnym pokoju, który jest również kuchnią znajduje się palenisko bez dymnika i podłoga z udeptanej gliny. W części gospodarczej umieszczono cepy do młócenia zboża, maszynę młotkową do czyszczenia zbóż, kosę, sito, siekierę i piłę. 22. Szałas z Zuberca Ludzie przed Świętami Bożego Narodzenia wybierali bacę i młodego pasterza owiec "holenika", którzy od maja do września mieszkali w szałasie, gdzie opiekowali się owcami. W kotle gotowali żętycę. Mleko po dodaniu podpuszczki ścinało się, wlewano je na cedzak z pieluchą i zostawiano, żeby wyciekła serwatka - w ten sposób robiono ser i z niego potem oscypki w drewnianych rzeźbionych formach. Wędzono je pod dachem koliby. Żętycę pili z drewnianych czerpaków, które rzeźbili w czasie wolnym od pracy. Owce w czasie udoju i w nocy trzymano razem w drewnianej zagrodzie. 23. Novot - dom sołtysa (1813) Należał
on do starej rodziny sołtyskiej Jurcaków. Z oryginalnego domu zachowała
się cała lewa część. Prawa strona była wybudowana już tylko według
wspomnień najstarszych obywateli. Tutaj przędzono, odbywały się
pierzawki, a młodzież bawiła się w Pod schodami jest balia do prania w której prano płótno w ten sposób, że wkładano je do balii i zalewano ługiem. Ług uzyskiwano z popiołu drzewnego, który zalewano gorącą wodą, cedzono i wlewano pomiędzy płótno. Zostawiano to w spokoju przez jakiś czas, żeby ług zadziałał. Wodę wylewano w ten sposób, że wyciągano kołek i woda wyciekała na zewnątrz. Na koniec płótno przepierano kijanką w potoku. W tylnej części komory stoi maszynowy, skrzyniowy magiel. Od północnej strony mieszkanie chronione jest jatą przed zimnym wiatrem i zimą. Pomieszczenia gospodarcze znajdują się z dala od części mieszkalnej z powodu ochrony przed pożarem. 24. Prasowalnia oleju (1849) Olej uzyskiwano z siemienia lnianego, które najpierw miażdżono i prażono w żelaznym naczyniu na piecu. Potem wsypywano je do sukiennego worka, który wkładano do naczynia przykrytego drewnianą pokrywką. Naczynie to wkładano do tłoka. Olej kapał do podstawionego naczynia. Oleju używano do konsumpcji, nacierania małych dzieci, leczenia bydła. Dzwonnica z Rabcic Budowanie dzwonnic we wszystkich wsiach było nakazane tzw. Patentem Ogniowym Marii Teresy (1751). Służyły one do ogłaszania sygnałów czasowych, śmierci i głównie alarmu w przypadku pożaru. Dzwon przywieziono z Habovki. Jego historia jest na nim wypisana po łacinie - w tłumaczeniu: "Odlany jestem w 1666r. Pogrzebany jestem falami Zimnej w 1813r. Znaleziony byłem przez Stefana Zubka w okolicy Haja w 1895r., ponownie odlany w 1989r." Od 1975r. jest on w Muzeum Wsi Orawskiej. 25. Orawska Lesna - posiadłość rolnicza Tylną
część domu, komorę i sień wybudowano w 1862 roku. Pokój i kuchnia są
z początku XX wieku. Pokój pełnił funkcję sypialni, w kuchni
wykonywano wszelkie prace domowe. Jest tutaj piec D. Cmentarz, kościół 26. Kostnica z Rabcic Kopia obiektu umiejscowionego przy wale kościoła, pełniła również funkcję bramy górnej. W kostnicy grabarz trzymał swoje narzędzia, deski pod trumnę. W niej złożono też zwłoki przypadkowo zmarłego podróżnika, żebraka - człowieka bez domu. W pobliżu wału zbójnik Maciej Klinowski zamordował pierwszego plebana rabcickiego Adalberta Borovica, głoszącego idee przeciwreformacyjne. 27. Zabrez - kościół Świętej Elżbiety Powstał na początku XV wieku jako filia kościoła rzymsko-katolickiego w Velicnej. Kościół z Zabreza jest typowym przykładem wiejskiego reprezentacyjnego budownictwa północnej Słowacji. Z oryginalnej dekoracji w stylu późnogotyckim zachowała się deska z ornamentem roślinnym i dekoracje desek przednich ław. Dzisiejszą sylwetkę i rozmiary obiekt otrzymał w XVII wieku. W tym okresie pomalowano świątynię w stylu renesansu ludowego: apostołowie, pod nimi napis po łacinie - Wierzę w Boga..., Niebiosa z Barankiem Bożym, deski sufitu, chóru i część ołtarza - święta Trójca i deska z Ostatnią Wieczerzą. Z tego okresu pochodzi kamienna chrzcielnica (1651r.) i organy, które działają do dziś. Modernizacji tych dokonano w czasie rządów protestantów (XVI - XVII w. - 150 lat).
|
